مسجد جامع (ثبت ملی) (ثبت یونسکو)

مسجد جامع اصفهان،از مهمترین و قدیمی ترین ابنیه مذهبی ایران،گنجینه 13 قرن فرهنگ ،هنر،معماری و تمدن ایران اسلامی است.این اثر نفیس و باشکوه به علت دربرداشتن نمونه های گوناگون معماری ادوار مختلف اسلامی از نظر فنی و هنری اهمیت بسیاری داشته و از شهرت جهانی برخوردار است .مسجد جامع اصفهان بر روی ویرانه های مسجد قدیمی تری مربوط به اواخر دوره ساسانی ساخته شده است.مهمترین طرح های توسعه در دوران ال بویه صورت پذیرفته و سیمای فعلی مسجد مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است .در دوره صفوی،شبستانی در غرب چهلستون غربی ایوان جنوبی،معروف به چهلستون شاه عباسی ساخته شده است.سبک معماری مسجد به شیوه رازی است و با نقشه چهار ایوانی بنا شده و ایوان ها به نام های صفه صاحب در جنوب ،صفه درویش در شمال صفه استاد در غرب و صفه شاگرد در شرق دارای تزئینات مقرنس و کاربندی است.نمای داخلی صحن مسجد و کاشیکاری های آن مربوط به سده نهم هجری است مسجد دربردارنده مجموعه تاریخی وسیعی به ابعاد 170 در 140 متر در شمال شرقی اصفهان و کنار میدان کهنه نشان است و امروز شامل قسمت های مختلفی از قبیل گنبد نظام الملک ،گنبد تاج الملک،حیاط چهار ایوانی و شبستان های گرد آن،مدرسه مظفری،محراب الجایتو است.که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره ای خاص است.گنبد خواجه نظام الملک تالاری گنبد دار موسوم به گنبد خواجه نظام الملک در جبهه جنوبی مسجد جامع عتیق اولین اقدامات دوره سلجوقی است.قاعده گنبد 4 گوش بوده که در زوایا به 8 ضلعی و سپس به 16 ضلعی تبدیل شده و گنبد بر روی کثیرالاضلاع برپا شده است.بنای گنبد خانه در ابتدا از3 طرف ازاد بوده است.محراب کنونی واقع بر دیوار قبله گنبد خانه که با سنگ مرمر و کاشی تزیین شده،متعلق به دوره آق قویونلو و یا صفوی است.محراب بر روی محراب دوره سلجوقی،قرار گرفته است.در بالای محراب در لوحی لوزی شکل با خط بنایی ساده بر زمینه گچ سوره اخلاص حک شده است. شبستان صفوی در انتهای قسمت جنوب غربی مسجد،شبستان صفوی قرار گرفته است.کارشناسان معتقدند شبستان بر روی بقایای آثار دوره ی تیموری ایجاد گشته است .این شبستان از جانب غرب یه دیوار اولیه ی میرسد،از جانب جنوب به کوچه پشت مسجد غرب به کوچه بواسحاقیه و از شمال به راهروی غربی ختم میشود. ایوان صاحب ایوان صاحب یا صفه صاحب که دردوران سلجوقی ساخته شده و تزئینات آن مربوط به عصر قراقوویونلو و صفوی است و کتیبه هایی از دوران مختلف از جمله صفوی وجود دارد. ایوان استاد ایوان استاد یا ایوان غربی ،صفه استاد در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفویان با کاشیکاری تزئین شده است.در صفه استاد علاوه بر خطوط ثلث و نستعلیق که در تاریخ 1079 خورشیدی و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین کتابت شده عباراتی به خط بنائی نوشته شده است. مسجد اولجایتو در شمال ایوان استاد،شبستان کوچکی یا مسجد الجایتو قرار دارد که زیباترین محراب گچبری مسجد را دربر دارد.همچنین ،زیباترین منبر منبت کاری موجود در مسجد جمعه اصفهان نیز در این مسجد قرار دارد. شبستان زمستانی بیت الشتا از مسجد اولجایتو دری به شبستان زمستانی یا بیت الشتا وجود دارد که به موجب کتیبه سر در آن در زمان تیموریان به دستور عماد بن المظفر ورزنه ای ساخته شده است.به همین علت به شبستان عماد نیز معروف است این شبستان با شکوه دارای ستون های قطور کوتاه و طاق های خیمه ای شکل است. گنبد تاج الملک گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی و خاکی در منتها الیه شمالی مسجد جامع عتیق در دومین مرحله از ساخت و ساز دوران سلجوقی برپا شده و با بناهای دیگر تشریفاتی مرتبط بوده است.سطح داخلی گنبد تزئینات آجرکاری در قالب نقوش هندسی و گیاهی است طاق نماهای واقع بر 4 دیواره گنبد نیز با کتیبه های کوفی در برگیرنده آیات 78 و 79 سوره اسراء تزئین شده است.گرچه گنبد در مقایسه با گنبد جنوبی مسجد کوچکتر است ولی به لحاظ رعایت تناسبات فنون معماری و شیوه های اجرا از اهمیت و ظرافت بیشتری برخوردار است. ایوان درویش ایوان شمالی یا صفه درویش درطرفین شمالی و شمال آن،چهل ستون هایی از سده ششم هجری موجود است که چهل ستون شرقی آن طاق های متعدد با نقوش مختلف آجری و کتیبه گچ بری آن از دوره شاه سلیمان صفوی دارد. درب ورودی ورودی فعلی مسجد در سال 1182 خورشیدی توسط محمد حسین خان مرمت شده و دارای تزئیناتی از دوره قاجار است و سردر آن نام فتحعلی شاه قاجار قرار دارد.