گنبد سلطانیه

سلطانیه بعد از مراغه و تبریز سومین پایتخت دوره ایلخانی بوده است.گنبد سلطانیه در عهد ایلخانی به دستور سلطان محمد خدابنده یا الجایتو ،هشتمین پادشاه ایلخانی برای انتقال قبر امام علی {ع}از نجف ساخته شده و پس از فوت سلطان محمد به آرامگاه وی بدل میشود.گنبد سلطانیه با الهام گرفتن از هشت در بهشت،بصورت هشتی ضلعی با هشت در،هشت ایوان و هشت مناره ساخته شده و دارای سه بخش گنبدخانه،تربت خانه و سرداب است.گنبد سلطانیه با ارتفاع 48ممیز 5 متر بعد از کلیسا سانتا ماریا دلفیوره ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه سومین گنبد مرتفع جهان  و قطر دهانه مرکزی گنبد 25نیم متر است.گنبد دارای هشت منار که علاوه برتقسیم فشار و بار گنبد،برای پخش صدای اذان بطور یکنواخت درتمام شهر برای چند موذن تعبیه شده و برای تشخیص دقیق زمان انجام مراسم مذهبی ،ساعت آفتابی در اسکلت بنا قراردارد  و نوری که از پنجره های بزرگ گنبد می تابد مبین ساعت و نورپنجره های کوچک ،دقیقه را مشخص میکند.گنبد خانه 110 پله دارد که در حروف ابجد مترادف با نام علی {ع}است و دارای سه طبقه که قسم هم کف برای قرار دادن مرقد حضرت علی در نظر گرفته شده بود فضای بسیار وسیعی برای طواف و اجرای مراسم خاص مذهبی است.در هر یک از اضلاع 8 ضلعی طبقه اول ایوانی به سمت داخل که با راهرو پوشیده ای به هم مرتبط بوده و برای استقرار خانم ها  جهت دیدن مراسم مذهبی تعبیه شده است.ایوان های طبقه دوم که به سمت بیرون و محل جمع شدن علما و طلاب علوم دینی بوده است .در دروان صفوی این غرفه ها را تبدیل به اتاق کرده و از آن ها برای سکونت طلاب استفاده میکردند .دور تا دور طبقه همکف با سوره فتح مزین شده و بالای در شرقی در اصلی ورود به آرامگاه ،آیت الکرسی نمایان است.داخل ایوان طبقه اول سوره اخلاص نوشته شده است و شش  بار سبحان الله ،پنج  بار نام محمد ،پنج بار نام علی  به چشم میخورد.سوره های الانبیاء روی دیوار ها نوشته شده اند.تزئنیات  در دوره اول با آجر و کاشی  و دوره دوم با گچ و نقاشی روی گچ انجام شده است که روی آثار 17 متر و عرض 8 متر و ارتفاع 16 متر که روی دیوار های محراب با دو خط ثلث و کوفی با استفاده از تربت امام حسین سوره الملک نوشته شده است.سرداب در ضلع جنوبی و در زیر تربت خانه ساخته شده،سلاطین ایلخانی به پیروی از اعتقادات آیین ایل و تبار ،اجساد مردگان را در گور های سردابه ای در زیرزمین قرار میدادند و به تناسب با جایگاه اجتماعی اسباب و زیورآلات در کنار جسد دفن میکردند.ارگ سلطنتی ،گنبد سلطنیه و مکان های عام المنفعه یا ابواب البر شامل مدارس مساجد و حمام ها و آسیاب های آبی و کاروانسرا ها،مهمان خانه ،موسسات عمومی و بازار که دورتا دور گنبد ساخته شده بودند،در درون حصاری با دروازه اصلی شمالی و جنوبی با 16 برج دیده بانی و خندقی به فاصله 17 متر از قلعه که به پهنای 30 تا 40 متر دور تا دور قلعه را گرفته بوده است.در حصار هر یک از امرا و صاحب منصبان دیوانی به فراخور حاص,عمارت و  قصر هایی را ساخته بوده اند.گنبد سلطانیه در سال 1384 خورشیدی به عنوان هفتمین اثرماندگار و منحصر به فرد ایرانی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.