نقش رستم (ثبت ملی)

نقش رستم نام مجموعه ای باستانی بی نظیری واقع در روستای رنگی آباد در شمال شهرستان مرودشت استان فارس که تاریخ کهن سه دوره ایران باستان را در حافظه خود به یادگار دارد.دراین مجموعه از نقوش ایلامی گرفته تا آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقوش ایلامی گرفته تا آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقوش برجسته پادشاهان ساسانی به یادگار مانده است و مردم منطه آن را کوه حاجی آباد،کوه استخر یا کوه نفشت نیز می نامیدند .این مجموعه به ترتیب از چپ به راست آرامگاه ابدی،خشایار شاه ،داریوش اول ،اردشیر اول ،داریوش دوم همچنین سنگ نگاره های شاهان ساسانی ،جنگ ها و پیروزی های رستم،پهلوان بزرگ شاهنامه ،آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی ،نقش برجسته های از وقایع مهم دوران ساسانی،بنای کعبه زرتشت و نقش برجسته نیمه ویرانی از دوران عیلامیان را شامل میشود. نقش عیلامی قدیمی ترین نقش موجود در نقش رستم مربوط به دوره عیلام است که در دوره ساسانی ،بهرام دوم،بحش هایی از آن را حذف و نقش خود و درباریانش را به جای آن حجاری کرد.آنچه که از این نقش باقی مانده ،دو ایزد و ایزدبانو را نشان میدهد که بر روی تختی که پایه های آن بصورت کارهای پیچیده ای است نشسته اندو در سمت راست . چپ آن ها افرادی ایستاده اند.در سمت راست،پیکر کامل مردی با ریش و موی بلند نقش شده که کلاه گردی به سر دارد و با یک بند ،آن را بسته و ردای بلندی به تن دارد .این مرد به حالت احترام دست هایش را به سینه گذاشته و رو به خدایی دارد که نقشش محو شده و در سمت چپ،شخص دیگری است که تاجی کنگره دار بر سرنهاده و چهره ظریف و بی ریش او،زن بودن وی را نشان میدهد .این دو شخص را شاه و ملکه میدانند که در پیشگاه ایزد و ایزدبانو در حال نیایش اند.از نقش ایزد و ایزدبانو اثرات اندکی برجای مانده است. آرامگاه هخامنشی در نقش رستم ،4مقبره صخره ای به شکل چلیپا ،از شاهان هخامنشی باقی مانده که مقبره های داریوش اول،خشایار شاه،اردشیر اول و داریوش دوم میباشد.این آرامگاه را در دل سنگ های کوه ساخته و مهر کرده اند.سنگ تراشی آرامگاه ها برگرفته از تمدن اورارتویی و طرح اصلی آرامگاه ها بشکل صلیب در دل صخره ای کوه متعلق به داریوش بزرگ و در ارتفاع 26 متری از سطح زمین با در ورودی مربع شکل است و همانندی درمصر،یونان و خاور نزدیک ندارد.درهای آرامگاه ها در دوران باستان با دوسنگ بزرگ قفل و مهر شده است و راهی برای ورود به آنها نبوده و تابوت را با کمک ابزارهایی به درون آرامگاه ،سنگ نگاره شده اند .بر بخش بالایی همه آرامگاه ها،سنگ نگاره شده اند.بر بخش بالایی همه آرامگاه ها،سنگ نگاره مشترکی است که شاه مربوط به همان آرامگاه را نشان میدهد که بر اورنگی ایستاده و مردم سرزمین های گوناگون آن را بر دوش دارند و بالای سرش نماد فروهر و در برابرش آتشدان شاهی و در سمت راست دایره کاملی که هلال ماه را در خود دارد،حجاری شده است.گرچه همین نقش بر فراز همه آرامگاه های شاهان هخامنشی ،حجاری شده ولی فقط سنگ نگاره مربوط به آرامگاه داریوش بزرگ ،دارای کتیبه است. سنگ نگاره اهورامزدا و اردشیر اول سنگ نگاره اهورا مزدا و اردشیر بابکان یکی از زیباترین و سالم ترین نقش های بازمانده از دوره ساسانی است که در گوشه شرقی مجموعه نقش رستم،برسینه صخره ای تراشیده شده و 2 متر از سطح زمین فاصله دارد .در این نقش،اردشیر بابکان و اهورا مزدا،هر دو سوار بر اسب و رو به روی هم نقش شده است. سنگ نگاره بهرام دوم و درباریان در وسط سنگ نگاره ،بهرام دوم بصورت تمام قد ایستاده،نقش شده و سه نفر به حالت نیم تنه در پشت سر او، و پنج نفر دیگر بازهم به حالت نیمه تنه در جلوی روی بهرام به تصویر کشیده شده اند و انگشت سبابه دست را را به حالت احترام بسوی بهرام دوم دراز کرده اند. سنگ نگاره آناهیتا ک و نرسی در سنگ نگاره نرسی باکلاه شیاردار بسیار شکیلی ،درسمت چپ و آناهیتا با تاج کنگره دار سرگشاده در سمت راست ایستاده که دارای لباس بلند با کمربند و گردنبند مروارید است و هردو،دست راست خود را به حلقه نماد قدرت و شاهی گرفته اند. استودان ها دو چهارطاقی کوچک که از سنگ کوه برکنار راه تراشیده شده که به آتشدان معروف بوده ولی امروزه به عنوان استودان ک محل نگهداری استخوان های دوتن از بزرگان ساسانی بوده شناخته میشود.در دامنه پایین کوهستان حفره های مکعب شکلی تعبیه شده است که همان کارکرد استودان را دارد. سنگ نگاره پیروزی شاپور ب ر امپراطوران روم سنگ نگاره پیروزی شاپور بر امپراطوران روم،در ده متری شرق آرامگاه داریوش بزرگ قرار گرفته که به دستور شاپور اول در حدود سال 262 میلادی مربوط به فتح شهر رها،توسط ایرانیان و صحنه اسارت والرین و فیلیپ عرب ،تراشیده شده است. شاپور با تاج بزرگ کروی سوار بر اسب که با دست چپش شمشیر و با دست راست مچ یک رومی بر پای ایستاده را گرفته است پیش روی اسب، امپراطور والرین مردی در جامه رومی زانوی چپ را بر زمین نهاده و زانوی راست را خم و دست ها را به حالت التماس به جانب شاپور دراز کرده است. پشت سرشاپور ،کرتیر حضور دارد که انگشت دست وی به حالت احترام نشان داده شده است.